GLOSA do wyroku NSA w Warszawie z dnia 1 kwietnia 2003 r.
sygn. akt II S.A. 2162/02, Prawo Pracy 2003/6/43 - urlop - kolejność udzielania

Teza rozstrzygnięcia

Pracodawca nie jest zobowiązany do udzielenia pracownikowi z własnej inicjatywy, w pierwszej kolejności zaległego urlopu wypoczynkowego.

Motywy uzasadnienia

Inspektor pracy OIP w W. w wyniku przeprowadzonej kontroli stwierdził, że trzem pracownicom, nie wypłacono należnego ekwiwalentu urlopowego, a to:

• Leokadii W. za 9 dni, 1.007,10 zł., wobec z ustania stosunku pracy 30.11.2001 r.,
• Wandzie N. za 9 dni, 984,96 zł., wobec ustania stosunku pracy 30.11.2001 r.
• Genowefie K. za 12 dni, 1.110,83 zł., wobec ustania stosunku pracy 31.03.2001 r.

Na tej podstawie wydał nakaz płatniczy zobowiązujący pracodawcę do wypłacenia tych ekwiwalentów. Od nakazu pracodawca złożył odwołanie, kwestionując jego należność, ponieważ z prowadzonej ewidencji wynikało, że zaległe urlopy dotyczyły w przypadku Wandy. K i Leokadii W. urlopów za 1997 r., natomiast w przypadku Genowefy K. urlopu za 1996 r., toteż w obu przypadkach uległy przedawnieniu.

Rozpatrując odwołanie, Okręgowy Inspektor Pracy w W. uznał je za bezzasadne, gdyż jego zdaniem pracodawca ma obowiązek udzielać zaległe urlopy wypoczynkowe w kolejności chronologicznej nabycia do nich prawa, w tej sytuacji pozostałe zaległości urlopowe nie zostały przedawnione, gdyż przedawnienie biegnie od dnia ustania stosunku pracy.

Od ostatecznej decyzji pracodawca złożył skargę do NSA, podtrzymując zarzut przedawnienia prawa do urlopów za 1996 r. i 1997 r. Na rozprawie pełnomocnik OIP w W. wyjaśniając wyliczenie zaległych urlopów wypoczynkowych stwierdził, że dotyczą one urlopów za lata 1996 i 1997.

Ocena Naczelnego Sądu Administracyjnego

NSA nie podzielił poglądów organów PIP i skargę uwzględnił, kierując się niżej określonymi argumentami.

Zarówno w protokole z kontroli, jak i w obu decyzjach administracyjnych nie określono sposobu wyliczenia zaległych urlopów wypoczynkowych i nie potrafił tego wyjaśnić na rozprawie pełnomocnik OIP w W.

Organy PIP mają niewątpliwie rację co do obowiązku pracodawcy udzielania urlopu w tym roku kalendarzowym, w którym pracownik nabył do niego prawo, jednakże z żadnego przepisu nie wynika, że pracodawca z własnej inicjatywy ma obowiązek w pierwszej kolejności udzielić pracownikowi urlopu zaległego. Powstawanie zaległości urlopowych to również kwestia zachowania pracownika. Niczego w tym zakresie nie zmienia odpowiedzialność za wykroczenie z art. 282 § 1 pkt 2 K.p.

Organy PIP nie odróżniają przedawnienia prawa do urlopu wypoczynkowego od przedawnienia prawa do ekwiwalentu z tytułu niewykorzystanego urlopu wypoczynkowego i dlatego błędnie sądzą, że prawo do urlopu za lata 1996 i 1997 nie przedawniło się.

Ocena rozstrzygnięcia

Glosowany wyrok uchylający zaskarżone decyzje jest słuszny, chociaż uwzględnienie skargi pracodawcy nie budzi zastrzeżeń z innych względów niż przyjęte przez NSA. Błędna jest natomiast teza tego rozstrzygnięcia, ponieważ pracodawca ma prawny obowiązek udzielania pracownikowi urlopów wypoczynkowych w kolejności nabycia do nich prawa.

Z opublikowanego wyroku nie wynika, jak brzmiały sentencje decyzji organów PIP. W szczególności, czy w decyzjach nakazano wypłacenie ekwiwalentu za 1996 r. czy też poprawnie za 2001 r. W poprawnie sporządzonej sentencji decyzji płatniczej inspektora pracy powinno się znaleźć określenie roku za który ekwiwalent urlopowy przysługuje, gdyż niezbędną cechą decyzji administracyjnej jest jej konkretność.

Jeżeli, w wyniku kontroli stwierdzono na podstawie prowadzonej ewidencji, że pracownica nie wykorzystała 9 dni urlopu za 1997 r. natomiast wykorzystała w pełni urlopy za lata 1998, 1999, 2000 i 2001, to w takim przypadku inspektor pracy powinien ustalić wymiar należnego urlopu za 2001 r. i jeśli on wynosił 9 dni lub więcej, w nakazie płatniczym sprecyzować, że żąda wypłacenia ekwiwalentu w określonej kwocie, za 9 dni niewykorzystanego urlopu wypoczynkowego za 2001 r.

Z powyższego wynika, że niewykorzystany urlop wypoczynkowy, który przekształcił się w ekwiwalent dotyczył należności urlopowej za ostatni rok, w tym przypadku 2001 i tej treści decyzję płatniczą inspektor pracy winien wydać.

Jeżeli więc w nakazie płatniczym inspektor pracy poprawnie określił, że jest to ekwiwalent za 2001 r., to nawet brak sposobu wyjaśnienia jego rozumowania nie może stanowić podstawy do uchylenia decyzji.

Można zgodzić się z NSA, że odpowiedzialność za wykroczenie polegające na nie udzieleniu urlopu wypoczynkowego, nie ma znaczenia dla celów omawianej kwestii.

Błędne jest natomiast twierdzenie Sądu jakoby z art. 161 i art. 168 K.p. nie wynikał poprawny sposób postępowania pracodawcy.  Obowiązek ten wynika z tych przepisów, choć nie został wyraźnie gramatycznie zapisany.

W myśl art. 161 K.p., urlop ma być udzielony przez pracodawcę w tym roku kalendarzowym, w którym pracownik nabył do niego prawo. Artykuł 168 K.p. zobowiązuje natomiast pracodawcę do udzielenia urlopu zaległego najpóźniej do końca I kwartału następnego roku kalendarzowego.

Jeżeli ustawodawca nakazuje udzielać urlopu wypoczynkowego w tym roku kalendarzowym, w którym pracownik nabył do niego prawo, to nie ulega wątpliwości, że tym samym kształtuje kolejność realizacji uprawnień urlopowych, ponieważ pracownik najpierw nabywa prawo do urlopu za 2003 r. a dopiero później za 2004 r.

Z powołanych przepisów wynika zatem zasada prawa pracy polegająca na kolejności realizacji okresowych świadczeń urlopowych. Z tego względu, dla celów omawianej sprawy nie można stosować przez art. 300 K.p. art. 451 K.c., zgodnie z którym to dłużnik decyduje o rodzaju zaspokajanego długu, ponieważ byłoby to sprzeczne z zasadą prawa pracy wynikająca z art. 161 i 168 K.p.

Podobnie rzecz wygląda z comiesięcznym wynagrodzeniem za pracę. Jeżeli pracodawca nie realizuje swego obowiązku wypłaty wynagrodzenia np. przez 6 miesięcy, to wypłacone następnie wynagrodzenie miesięczne zaliczyć należy na poczet należności najwcześniejszej, ponieważ obowiązek comiesięcznego, terminowego i czasowo chronologicznie wypłacanego wynagrodzenia za pracę wynika z bezwzględnie obowiązujących art. 85 i art. 86 Kodeksu pracy o ochronie wynagrodzenia za pracę.

Obowiązek chronologicznego zaspokajania uprawnień urlopowych pracowników zgodny jest także z kolejnością powstawania wymagalności roszczenia o urlop wypoczynkowy. Jeżeli pracownik posiada prawo do urlopu po 26 dni za lata 2003 i 2004, a pracodawca udzieli mu w sierpniu 2004 r. urlopu wypoczynkowego 26 dniowego, zaznaczając, że jest to urlop bieżący a nie urlop zaległy, to postępuje wbrew wskazanym przepisom.

W sierpniu 2004 r. pracownik miał już roszczenie wymagalne o urlop za 2003 r., gdyż wymagalność roszczenia nastąpiła najpóźniej 31.03.2004 r., natomiast nie upłynął jeszcze termin wymagalności roszczenia o urlop za 2004 r., gdyż najwcześniej może upłynąć 31.12.2004 r.

Postępowanie pracodawcy udzielającego urlopu bieżącego zamiast zaległego trzeba oceniać w kategoriach działań prawnych mniej korzystnych dla pracownika niż przepisy prawa pracy. W konsekwencji, taka czynność pracodawcy wyrażona w ewidencji urlopowej będzie na mocy art. 18 § 2 K.p. nieważna.

W jej miejsce należy zastosować obowiązujące przepisy, czyli przyjąć, że pracownikowi w podanym przykładzie udzielono urlopu zaległego za 2003 r. i pracownik posiada nadalniewykorzystany urlop za 2004 r.

W praktyce takie działania pracodawcy mogą polegać na zwykłej pomyłce. Celowe postępowanie w ten sposób, ocenić natomiast trzeba, jako sprzeczne dodatkowo z art. 8 K.p., gdyż zmierza ono wyłącznie do bezprawnego przedawnienia roszczenia o urlop wypoczynkowy.

W kwestii rozróżnienia przedawnienia prawa do urlopu od przedawnienia prawa do ekwiwalentu urlopowego wyrażony pogląd przez NSA jest słuszny, jednakże został on nieadekwatnie zastosowany. Przedawnienie prawa do urlopu wypoczynkowego może mieć miejsce tylko w czasie trwania stosunku pracy, ponieważ z dniem jego ustania prawo do urlopu przekształca się w ekwiwalent urlopowy.

Oczywiście to przekształcenie dotyczy urlopów nieprzedawnionych w momencie w którym stosunek pracy ustaje. Gdyby zatem w rozstrzyganej sprawie pracownice posiadały niewykorzystane urlopy za lata od 1996 do 2001, to wówczas oczywiście urlopy za lata 1996 i 1997 podlegałyby przedawnieniu, a w ekwiwalent urlopowy przekształciłby się w prawo do urlopu za lata 1998 do 2001.

Tak jednak nie było. Pracodawca błędnie udzielał pracownicom urlopów za lata 1998, 1999, 2000 i 2001, natomiast nie udzielił urlopu za 1996 i 1997, bezpodstawnie następnie twierdząc, że ten urlop uległ przedawnieniu.

NSA nie zwrócił w ogóle uwagi na niedopuszczalne zastosowanie nakazu płatniczego do ekwiwalentu urlopowego, do którego prawo powstało dla Genowefy  K. 31 marca 2001 r. Nowela ustawy o PIP, nadająca prawo inspektorom pracy do wydawania nakazów płatniczych weszła w życie 28 sierpnia 2001 r.

W konsekwencji, aby nie była naruszona zasada nie działania prawa wstecz, inspektor pracy nie może stosować nakazu płatniczego w stosunku do tych świadczeń, których termin wymagalności upłynął przed tą datą. Wobec tego, nakaz płatniczy był niedopuszczalny w stosunku do Genowefy K. której prawo do ekwiwalentu urlopowego powstało w dniu 31 marca 2001 r., a więc przed wejściem w życie powołanej noweli do ustawy o PIP.

Decyzja administracyjna w tym  zakresie została wydana z rażącym naruszeniem prawa, co tym samym uzasadniało twierdzenie o jej wadliwości kwalifikującej się do uchylenia. Uwzględniając wadę decyzji w zakresie naruszenia zasady nie działania prawa wstecz a także brak wyjaśnienia w decyzji odwoławczej sposobu obliczenia liczby dni i lat za które przysługuje ekwiwalent urlopowy, skarga pracodawcy mogła skutkować uchyleniem decyzji OIP i poprzedzającego ją nakazu płatniczego.

W konsekwencji, wyrok NSA nie jest wadliwy, choć nie może stanowić wzoru poprawnego postępowania ani dla pracodawców ani dla inspektorów pracy. Z tych względów, niniejsza glosa była konieczna, tym bardziej, że wyrok ten funkcjonuje w LEX-ie i jego teza wraz z uzasadnieniem mogą skutecznie, stosujących przepisy prawa pracy, wprowadzać w błąd.

Reasumując, poprawna teza rozstrzygnięcia powinna przewidywać, że pracodawca ma prawny obowiązek chronologicznego udzielania pracownikowi urlopu wypoczynkowego w kolejności nabywania przez pracownika prawa do lego urlopu.

Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat – kliknij tutaj >>